24 Mayıs 2011 Salı

ekler


Ekler
Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Bu nedenle ek konusu Türkçe için son derece önemlidir.
Türkçede ekler iki ana başlık altında toplanmıştır
1.      Yapım ekleri
2.      Çekim ekleri

1 Yapım Ekleri
Sözcük sonlarına eklenerek sözcüklerin anlamını değiştiren, eklendiği sözcükle bağlantılı yeni kelimeler türeten eklerdir.
Bu ekleri dört grupta inceliyoruz.
a.      İsimden isim yapan ekler
b.      Fiilden isim yapan ekler
c.       İsimden fiil yapan ekler
d.      Fiilde fiil yapan ekler

A isimden İsim Yapan Ekler
İsim kök yada gövdelerine gelerek yeni bir isim türeten eklerdir.
·        -lık, -lik, luk, -lük.
Ör. Sonsuz-luk, göz-lük, gelin-lik, insan-lık, bir-lik vb.
·        -cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü
Ör. Göz-cü, iz-ci, han-cı, simit-çi vb.
·        -lı, -li, -lu, -lü.
Ör. Yağ-lı, sevgi-li, bilgi-li, korku-lu vb.
·        -sız, -siz, -suz, -süz.
Ör. Yer-siz, duman-sız, gerek-siz, son-suz vb.
·        -cık, -cik,-cuk, -cük, -çık, -çik, -çuk, -çük.
Ör. kitap-çık, sezer-cik, mini-cik vb.
·        -cak, -cek,
Ör. Yavru-cak, oyun-cak, büyü-cek vb.
·        -ca, -ce, -ça, -çe.
Ör. Ben-ce, rahat-ça, kolay-ca vb.
·        -daş, de,,-deş, taş, -teş.
Ör. Yol-daş, arka-daş, çağ-daş, ses-teş vb.
·        -ıncı, -inci, -uncu, -üncü.
ÖR. Kaç-ıncı, yedi-nci vb.
·        -ar, -er, -şar, -şer
Ör. Bir-er, iki-şer vb.
·        -z,-ız, -iz, -uz, -üz.
Ör. İki-z, üç-üz, top-uz vb.
·        -sı, -si, -sı, -sü, -msı, -msi, -msu, -msü.
Ör. Erkek-si, yeşil-imsi, acı-msı vb,
B fiilden İsim Yapan Ekler
Fiil kök veya gövdelerine gelerek yeni isim türeten eklerdir.
·        -ma, -me.
Ör. Sız-ma, süz-me, gez-me, bil-me vb.
Not: bu ek fiillerin adlandırmak için kullanılır. Olumsuzluk eki olan ma, me ile karıştırılmamalıdır.
·        -mak, -mek.
Ör. Koş-mak, yürü-mek, -sev-mek vb.
·        -ış, -iş.
Ör. At-ış, gir-iş, geç-iş, gül-üş vb.
·        -m, -ım, -im, -um, -üm.
Ör. Bak-ım, yap-ım, geç-im, bil-im, duy-um vb.
·        -k, -ık, -ik.
Ör. Solu-k, kaç-ık, buna-k, aç-ık vb
·        -gı, -gi, -gu, -gü, -kı, -ki, -ku, -kü.
Ör. Bil-gi, sev-gi, gör—gü, vur-gu, tut-ku.
·        -ga, -ge
Ör. Bil-ge, göster-ge, böl-ge vb.
·        -gın, -gin, -gun, -gün, kın, -kin , -kun, -kün.
Ör. Say-gın, ör-gün, bil-gin, kır-gın, boz-gun vb.
-ıcı, -ic, -ucu, -ücü.
Ör. Ger-ici, yor.ucu. del-ici. Gez-ici, yap-ıcı, bin-ici vb.
·        -tı, -ti, -ıntı, -inti.
Ör. Gez-inti, gir-inti, çık-ıntısez-inti vb.
-maca, -mece.
Ör. Boğ-maca  vb.
·        -t.
Ör. Yap-ıt, geç-it, vb.
·        -amak, -emek.
Ör. Bas-amak, kaç-amak
·        -ç.
Ör. Yargı-ç, bilgi-ç
·        Sıfat fiil ekleri
§  -an, -en. Ör. Yap-an, koş-an, haykır-an vb.
§  -maz, -mez. Ör. Kaç-maz,gül-mez, kork-maz
Not Sıfat fiil eki olan –maz, -mez ile geniş zamanın olumsuz eki olan –maz, -mez karıştırılmamalıdır.
§  -ar, -er. Ör. Çal-ar, gül-er vb.
Not: Sıfat fiil eki olan ar, er ile geniş zaman eki olan ar, er eki karıştırılmamalıdır.
§  -dık, -dik. Ör. Tanı-dık, bil-dik vb.
§  -acak, -ecek. Ör. Kal-acak düş-ecek vb.
Not: Sıfat fiil eki olan acak, ecek ile gelecek zaman eki olan acak,ecek karıştırılmamalıdır.
§  -mış, -miş. Ör. Sor-muş, gör-müş vb.
Not: Sıfat fiil eki olan mış, miş ile duyulan geçmiş zaman eki olan –mış, -miş eki karıştırılmamalıdır
§  -ası, -esi. Yıkıl-ası, kahrol-ası vb.
C İsimden Fiil Yapan Ekler
İsim kök veya gövdelerine gelerek yeni fiiller türeten eklerdir.
·        -la, -le.
Ör. Av-la, sol-la, göz-le, yol-la vb.
·        -al, -el.
Ör. Dar-al, kö-el, yön-el vb.
·        -a, -e.
,boş-a, yaş-a, tür-e vb.
·        -msa, -mse
                 Gül-ümse,  ben-imse, kötü-mse vb.
D fiilden fiil yapan ekler
Fiil kök yada gövdelerine gelerek yeni fiiller türeten eklerdir.
·        Olumsuzluk eki –ma, me.
Ör. kaç -ma, vur-ma, söyle-me vb.
·        -n, -ın, -in, -un, -ün.
Ör. Söyle-n, gör-ün, ara-n vb.
·        -l, -ıl, -il, -ul, -ül.
Ör. Döv-ül, ser-il, ger-il, sar-ıl vb.
·        -ş, -ış, -iş, -uş, -üş
Ör. Kalk-ış, gör-üş, vur-uş, döv-üş vb.
·        -dır, -dir, -tır, -tir.
Ör. Al-dır, gez-dir, yaz-dır vb.
·        -t, -ıt, -it, -ut, -üt.
Ör. Yürü-t, tara-t, kuru-t vb.
·        -r, -ır, ir, -ur, -ür.
Yat-ır, uç-ur, kaç-ır vb.
Not: Türkçede kelime türeten birçok ek bulunmaktadır. Eklerin tamamını ele almak, incelemek zordur. Bu nedenle sıklıkla kullanılan yapım eklerini sizlerle paylaşmaya gayret ettim.
2 çekim ekleri
Türkçede kelimeleri cümle içinde kullanabilmek, kelimelere işlerlik kazandırmak, kelimelerin cümle içerisindeki yerini ve görevini belirlemek için kullanılan eklere çekim ekleri denir. Çekim ekleri kelimenin anlamında ve yapısında herhangi bir değişiklik yapmazlar.
Çeki eklerini iki başlık altında inceliyoruz.
a.      İsim çekim ekleri
b.      Fiil çekim ekleri

A isim çekim ekleri
İsim soylu sözcüklerin sonuna eklenerek sözcüklerin cümle içerisindeki konumunu belirleyen eklerdir.
·        Çokluk eki: -lar, -ler. Ör. Elma-lar, kalem-ler vb.
·        Hal ekleri: isim soylu sözcüklere eklenerek sözcüklerin cümle içerisindeki durumunu belirtirler.
§  Belirtme hal eki: –ı, -i –u, -ü. Ör.  Yol-u, kapı-yı vb.
§  Yönelme hal eki: –a, e. Ör. Araba-ya, okul-a vb.
§  Bulunma hal eki: –da, de, -ta, -te. Ör. Çanta-da
§  Ayrılma hal eki: –dan, -den, -tan, -ten. Ör. Ev-den
·        İyelik ekleri: isim soylu sözcüklere eklenerek onların kime ait olduğunu belirtirler.
§  1. Tekil iyelik eki: -m. Ör. Araba-m vb.
§  2. Tekil iyelik eki: -n. Ör. Kalem-in vb.
§  3. Tekil iyelik eki: -sı, -di, -su, -sü. Ör. Kapı-sı vb.
§  1. Çoğul iyelik eki: -mız, -miz. Ör. Gölge-miz vb.
§  2. Çoğul iyelik eki: -nız, -niz. Ör. Bahçe-niz vb.
§  3. Çoğul iyelik eki: -ları, -leri. Ör. Hayvan-ları vb.
·        Aitlik eki: -ki. Ör. Senin –ki, benim-ki vb.
·        İlgi eki: -ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün. isim tamlamalarında tamlayan eki olarak da bilinir.  Ör.vazo-nun, saat-in vb.
·        Ek eylem eki: -idi, -imiş, -ise, -dir. isim soylu sözcüklere eklenerek onları cümlenin yüklemi yaparlar
B fiil çekim ekleri
·        Şahıs ekleri
§  1. Tekil şahıs eki: -m ör. Geldi-m, sevdi-m vb.
§  2. Tekil şahıs eki: -n ör. Güldü-n, ağladı-n vb.
§  3. Tekil şahıs eki: yoktur
§  1. Çoğul şahıs eki: -k ör. Verdi-k, uyudu-k vb.
§  2. Çoğul şahıs eki: -nız, -niz, -nuz, -nüz ör. Kalktı-nız vb.
§  3. Çoğul şahıs eki: -lar –ler. Biliyor-lar, gezecek-ler vb.
·        Zaman ekleri:
§  Duyulan geçmiş zaman eki: -mış, -miş ör. Geç-miş, duy-muş vb.
§  Görülen geçmiş zaman eki: -dı, -di. Ör. Gel-di, oyna-dı, bil-di vb.
§  Şimdiki zaman eki: -yor, -makta, mekte. Ör.koş-uyor ak-makta vb.
§  Gelecek zaman eki: -acak, -ecek. Ör. Yorul- acak, devril-ecek vb.
§  Geniş zaman eki: -r ör. konuş-ur, yaz-ar, oku-r vb.
·        Dilek kipleri
§  Gereklilik kipi: -malı, -meli ör. sor-malı, yap, malı vb.
§  İstek kipi:
§  Şart kipi: -sa, -se ör. bak-sa, ol-sa vb.
§  Emir kipi: emir kipi yoktur. Kullanıldıkları şahıs ekinin şeklini alırlar.
Daha fazla bilgi için TIKLAYIN
Konu testi çözmek için TIKLAYIN
Ders anlatım videosu izlemek için TIKLAYIN